تأمین مالی چیست و چه روش هایی دارد؟

معرفی نظام مالی

در جامعه همواره گروه هایی هستند که نیازمند به سرمایه برای فعالیت های اقتصادی خود هستند و گروهی هم هستند که منابع مازاد مالی در اختیار دارند. برای داشتن یک نظام اقتصادی پویا، باید بستر هایی فراهم شود که متقاضیان سرمایه بتوانند سرمایه مورد نیاز خود را از طریق افرادی که منابع مالی مازاد دارند تأمین نمایند. هر چه این بستر ها بیشتر و پویا تر باشد؛ فعالیت های اقتصادی بیشتری در جامعه صورت می پذیرد. به بستر هایی که زمینه نقل و انتقال سرمایه از دارندگان آن به متقاضیان است را نظام مالی می نامند.

تأمین مالی بخشی از نظام مالی است

تأمین مالی بخشی از این نظام مالی است که طی آن، شرکت ها سرمایه مورد نیاز خود را به جهت توسعه فعالیت های اقتصادی از بازار تأمین می کنند. برای تأمین مالی کردن یک شرکت روش های گوناگونی وجود دارد که سررسید های متفاوتی دارند. در ادامه به بیان این روش ها و سر رسید ها در تأمین مالی شرکت ها می پردازیم.

تأمین مالی کوتاه مدت: از آنجا که سر رسید این تأمین مالی زیر یک سال است و شرکت باید منابع دریافتی را در این بازه تسویه نماید. به همین دلیل این روش بیشتر به منظور تأمین نقدینگی مورد نیاز شرکت ها صورت می پذیرد که از طریق استقراض تأمین می شود.

تأمین مالی بلند مدت: در این روش نگاه شرکت به تأمین مالی بلند مدت بوده و جهت برنامه های توسعه ای اقدام به تأمین مالی می کند. در این حالت شرکت از طریق فروش سهم یا قرارداد های بلند مدت سعی می کند تا منافع خود را برای مدت طولانی تأمین نماید.

مطلب پیشنهادی: عرضه و پذیرش در بازار سرمایه

روش های تأمین مالی شرکت ها

در دنیا، روش های متعددی برای تأمین مالی وجود دارد که بنا داریم تا هریک از آنها را بررسی نماییم.

تأمین مالی مستقیم

روش تأمین مالی مستقیم به حالتی گفته می شود که یک شرکت با توجه به منابعی که در داخل شرکت خود دارد، سرمایه مورد نیاز را تأمین نماید و به دنبال تأمین مالی کردن، خارج از ظرفیت های درونی خود نیست.

•  فروش دارایی: یکی از راحت ترین راه هایی که یک شرکت می تواند تأمین مالی مورد نیاز خود را انجام دهد؛ به فروش رساندن دارایی های مازاد است. زمانی که یک شرکت برای رشد و توسعه خود برنامه ریزی می کند؛ این امکان وجود دارد تا دارایی های مازاد خود را به فروش برساند و از طریق آن منابع مالی جهت اجرای برنامه های خود بدست آورد.
  برای مثال زمانی که یک شرکت می خواهد تا ماشین آلات جدید که امکانات بیشتری دارند را خریداری نماید؛ می تواند ماشین آلات قدیمی خود را به فروش رسانده و بخشی از منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین کند.
• سود انباشته: شرکت ها به منظور پوشش دهی ریسک و یا مخارج غیر قابل پیش بینی خود؛ همواره بخشی از سود شرکت بین سهامداران تقسیم نکرده و آن را ذخیره می کنند تا در زمان مناسب از آن استفاده کنند. پوشش زیان عملیاتی، پوشش هزینه های غیر مترقبه، سرمایه گذاری، تأمین نقدینگی لازم و …. از جمله موارد استفاده از سود انباشته هستند. تأمین مالی از طریق سود انباشته یکی از راه های تأمین مالی بوده که شرکت ها، سود دوره های قبل را تجمیع کرده و از آن جهت گسترش فعالیت های خود استفاده می کنند.
• آورده های نقدی سهامداران: زمانی که سود انباشته شرکت به میزان کافی نباشد و شرکت تمایل به فروش دارایی های خود نداشته باشد؛ آورده های نقدی یکی دیگر از روش های تأمین مالی شرکت است. در این روش تعدادی از مالکین یا تمامی آنها، سرمایه مورد نیاز جهت فعالیت شرکت را تأمین می کنند و در ازای آن سهم بیشتری از مالکیت شرکت را به دست می آورند.

تأمین مالی غیر مستقیم

تأمین مالی غیر مستقیم به روش هایی گفته می شود که شرکت نمی تواند و یا تمایلی به استفاده از ظرفیت های داخلی خود ندارد. به همین منظور سعی می کند تا منابع مالی مورد نیاز شرکت خود را خارج از شرکت تأمین نماید. این روش نیز مدل های مختلفی دارد که در این بخش به توضیح آنها می پردازیم.

 از طریق بدهی: در حالت کلی می توان روش های تأمین مالی غیر مستقیم را به دو دسته بدهی و سرمایه تقسیم کرد. در حالت بدهی، مالکیت شرکت به کسی منتقل نمی شود و صرفا شرکت موظف است تا اصل منابع مالی دریافت شده را به همراه سود به افراد (شرکت/ نهاد) بازگرداند.
• تسهیلات: یکی از روش های تأمین مالی استفاده از تسهیلات است. بانک، مؤسسات اعتباری و نهاد های مرتبط با موضوع فعالیت شرکت ها، می توانند منابع مالی مورد نیاز شرکت را از طریق تسهیلات به آنها واگذار نمایند.
o داخلی: یک شرکت به منظور تأمین مالی جهت گسترش فعالیت های خود و یا تأمین سرمایه در گردش (نقدینگی) با قرار دادن وثیقه نزد نهاد عامل، اقدام به اخذ تسهیلات می کند. شرکت موظف است تا اصل تسهیلات را به همراه سود قطعی در فواصل زمانی معین پرداخت نماید.
o خارجی: شرکت هایی که به اندازه کافی رشد کرده اند، می توانند علاوه بر استفاده از ظرفیت داخل کشور؛ از نهاد های خارجی نیز تسهیلات دریافت کنند. علاوه بر شرکت ها دولت ها نیز از این ظرفیت استفاده می کنند و جهت پیشرفت کشورشان از نهاد های مالی بین المللی تسهیلات دریافت می کنند. بانک جهانی، صندوق بین المللی پول، بانک توسعه آسیایی، بانک توسعه اسلامی و … نهاد هایی هستند که این تسهیلات را ارائه می دهند.
• اوراق: روش دیگری که برای تأمین مالی به صورت بدهی وجود دارد اوراق است. در صورتی که سرمایه مورد نیاز شرکت زیاد باشد و نتواند آن را از طریق بانک تأمین کند و یا به دلایل دیگر تمایل داشته باشد تا با انتشار اوراق این کار را انجام دهد؛ می تواند از طریق بورس، اوراق را منتشر کرده و مانند تسهیلات، اصل و سود سرمایه را در فواصل مشخص به سرمایه گذاران پرداخت نماید.
o اوراق قرضه: یکی از روش های انتشار اوراق، اوراق قرضه هستند که به منظور فعالیت اقتصادی توسط شرکت ها و جمع آوری نقدینگی توسط دولت ها انجام می شود. از آنجا که اوراق قرضه به واسطه ربوی بودن در کشور ما منتشر نمی شود؛ دولت اوراق اخزا (اسناد خزانه اسلامی) که اغلب بر اساس بیع دین است را منتشر می کند و شرکت ها نیز به این منظور از اوراق گام (گواهی اعتبار مولد) که مبتنی بر عقد مرابحه است استفاده می کنند.
o اوراق مشارکت: اوراق قرضه نرخ سود ثابت دارند ولی اوراق مشارکت نرخ سود ثابتی ندارند و حتی ممکن است زیان ده شوند (با توجه به اینکه سازمان بورس نظارت های متعددی روی انتشار اوراق دارد، زیان دادن اوراق مشارکت تا حدودی دور از ذهن است). به همین دلیل می تواند گزینه جذاب تری برای سرمایه گذاری باشد. در سال های گذشته دولت به منظور سد سازی و راه سازی اوراق مشارکت منتشر و از طریق فراخوان عمومی جذب سرمایه می کرد.
o سایر اوراق: تا اینجا به سه عقد مرابحه، بیع دین و مشارکت اشاره شد که شرکت ها به منظور تأمین مالی از آنها استفاده می کنند. هرچند که بیشتر اوراق منتشر شده بر این اساس است؛ اما این امکان فراهم است تا اوراق بدهی بر اساس سایر عقود نیز طراحی و در بازار به سرمایه گذاران عرضه گردد.
• از طریق سرمایه: راه حل دیگری که شرکت ها برای تأمین مالی دارند؛ استفاده از سرمایه گذاران است. در این مدل مالکیت به سرمایه گذاران منتقل شده و سرمایه گذاران در سود و زیان شرکت سهیم هستند. این مدل باعث می شود تا شرکت تعهدی نسبت به پرداخت اصل و سود سرمایه به سرمایه گذاران را نداشته باشد.
o سرمایه گذاران آشنا: کسب و کار هایی که به تازگی فعالیت خود را شروع کرده اند؛ نه می توانند از جایی برای کسب و کار خود وام بگیرند و نه کسی از آنها حمایت می کند. این شرکت ها می توانند برای شروع فعالیت از دوستان و آشنایان منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین کنند و افراد را در فعالیت اقتصادی خود شریک کنند.
o شرکت های سرمایه گذاری: زمانی که شرکت ها تا حدود رشد کردند می توانند با استفاده از شتاب دهنده ها، شرکت های سرمایه گذاری خطر پذیر و صندوق های مربوطه، تأمین سرمایه خود را انجام دهند. در این حالت شرکت تأمین کننده سرمایه، بخشی از شرکت را سهیم شده و خدماتی را نیز علاوه بر سرمایه به شما ارائه می دهد.
o سرمایه گذاران فرشته: این دسته از سرمایه گذاران، سرمایه بزرگی را وارد شرکت می کنند. این سرمایه گذاران ریسک بزرگی را می پذیرند و در مقابل بخش خوبی از شرکت را نیز تصاحب می کنند. در صورتی که شرکت رشد کند، سود کلانی عاید سرمایه گذاران فرشته می شود.
o فروش سهام شرکت: زمانی که شرکت به بلوغ کافی رسیده باشد و عملکرد خوبی داشته باشد؛ می تواند سهام خود را در بورس منتشر کند. در این حالت شرکت باید اقداماتی را جهت عرضه و پذیرش در بورس انجام دهد که نیاز به مشاور دارد. پس از طی ای مراحل سهام شرکت در بورس عرضه می شود و شرکت تبدیل به سهامی عام می شود. با این کار شرکت تأمین مالی خود را انجام داده و فعالیت خود را گسترش می دهد.
• ابزار های نوین تأمین مالی: راهکار هایی که گفته شد، از گذشته در بازار مرسوم بوده است. با پیشرفت تکنولوژی و گسترش علم مالی، ابزار های جدیدی نیز به منظور تأمین مالی شرکت ها طراحی شده اند تا این فرآیند را برای شرکت ها تسهیل نمایند و هزینه های جانبی و ریسک های موجود را کاهش دهند.
o سوآپ: سوآپ (swap) یا تاخت به معنای تهاتر میان شرکت است. در این حالت شرکت درآمد ناشی از فعالیت خود را با چیز دیگری تاخت می زند. برای مثال: زمانی که ایران به چین نفت می فروشد به جای دریافت پول کالای مورد نیاز چینی را وارد کشور می کند. در صورتی که اگر این فرآیند به صورت معمول طی می شد باید در ابتدا پول نفت تبدیل به دلار می شد، این دلار وارد کشور می شد، در حساب بانک مرکزی می نشست، مجدد تبدیل به یوان می شد، از کشور خارج می شد، به شرکت چینی پرداخت می شد، کالا دریافت می شد. برخی از این مراحل به واسطه سوآپ حذف شده و ریسک ناشی از اختلاف قیمت ارز نیز کاهش پیدا می کند.
o یوزانس: یوزانس خود یک ابزار تأمین مالی به حساب نمی رود اما به واسطه ماهیتی که دارد کمک می کند تا شرکت در آینده به منابع مالی قطعی برسد. در یوزانس فروشنده به خریدار این اجازه را می دهد تا بهای کالا را در آینده پرداخت کند ولی به واسطه اسناد اعتباری قوی (مثلا بانک ضامن بشود). زمانی که شرکت بتواند کالای خود را به فروش برساند در آینده منابع مالی مورد نیاز خود را بدست می آورد. این روش اغلب روشی کوتاه مدت است.
o ریفایننس: زمانی که تأمین مالی انجام شده برای یک پروژه به اندازه کافی نباشد و یا شرکت مجدد نیاز به منابع مالی داشته باشد، اقدام به ریفایننس می کند. به دور اول تأمین مالی فایننس و به دفعات بعدی آن ریفایننس گفته می شود.
o فیوچر: یکی از کاربرد های تأمین مالی خرید ملزومات برای فعالیت اقتصادی است. با فیوچر می توان کالای مورد نیاز در آینده را در حال حاضر سفارش داد و فقط بخش کمی از قیمت را پرداخت کرد. با اینکار ریسک تغییر قیمت نیز به صورت کامل پوشش داده می شود.
o تأمین مالی جمعی: پس از بحران مالی ۲۰۰۸ در جهان، شرکت ها روش جدیدی را به منظور تأمین مالی کار ها ابداع کردند. شرکت ها سرمایه خرد را از مردم جهت فعالیت خود اخذ می کردند و تجمیع این سرمایه های خرد، رقمی قابل توجه می شد. سپس سود حاصل از فعالیت را بین سرمایه گذاران تقسیم می کردند. در حال حاضر فرابورس نهاد متولی تأمین مالی جمعی در ایران است و سکو های تأمین مالی می توانند تا مبلغ ۲۵ میلیارد تومان را از این طریق تأمین مالی نمایند.

مواردی که در تأمین مالی اهمیت دارد

در مطالب فوق انواع روش هایی که یک شرکت می تواند تأمین مالی کند را معرفی کردیم. اما هر کدام از این روش ها مزایا و معایبی برای شرکت متقاضی دارد که با توجه به آنها باید روش مناسب را انتخاب نماید. مهم ترین مواردی که باید به آنها توجه کرد عبارتند از:
• دوره بازگشت سرمایه: شرکت باید محاسبه کند در صورت تأمین مالی، چه مقدار زمان لازم است تا این سرمایه تبدیل به محصول شود، محصول فروش رفته و سود آن به شرکت بازگردد. زیرا شرکت در صورت استفاده از ابزار های بدهی موظف است تا اصل و سود سرمایه را به سرمایه گذاران بازگرداند و در صورتی که این بازگشت سریع رخ ندهد، شرکت با بحران نقدینگی و منابع مالی مواجه می گردد.
• میزان ریسک کسب و کار: اگر میزان ریسک کسب و کار یک فعالیت زیاد باشد؛ تأمین مالی از طریق بدهی ریسک بزرگی برای شرکت به حساب می آید. در صورتی که شرکت نتواند پروژه را موفقیت آمیز به اتمام برساند باید اصل و سود سرمایه را به سرمایه گذاران بازگرداند. لذا مهم است که شرکت محاسبه کند که چه مقدار از طریق بدهی و چه مقدار از طریق سرمایه تأمین مالی را انجام دهد.
• هزینه های تأمین سرمایه: هر کدام از این روش ها هزینه هایی را برای شرکت در پی دارد. هزینه استفاده از ابزار بدهی کمتر از ابزار سرمایه هست ولی مدت زمان بیشتر و اعتبار بیشتری را هم لازم دارد. با توجه به موضوع فعالیت شرکت، باید دید که تأمین مالی از کدام طریق برای شرکت منفعت بیشتری در پی دارد.
• در دسترس بودن: به منظور استفاده از ابزار های تأمین مالی شرایطی لازم است که باید شرکت ها بررسی کنند که به کدام شرایط دسترسی دارند تا بر اساس آن از ابزار های مورد نیاز استفاده کنند.
استفاده بیش از حد از تأمین مالی تعهدات زیادی را برای شرکت ایجاد می کند که در صورت بروز مشکلات می تواند، شرکت را با ریسک ورشکستگی مواجه نماید. شرکت ها باید به صورت دقیق نیاز خود به منابع مالی را بررسی کنند و به همان میزان تأمین مالی کنند تا در آینده با بحران مواجه نشوند.